KANALI I PANAMASË

Kanali i Panamasë, është një kanal madhështor i ndërtuar nga duart e njeriut i cili gjendet në pjesën më të ngushtë të Amerikës së Mesme, dhe i cili e bashkon Oqeanin Atlantik (Detin e Karaibeve) me Oqeanin Paqësor (Gjirin e Panamasë).

Ndërtimi i Kanalit të Panamasë filloi në vitin 1883, ndërsa u përfundua në vitin 1914. Ai është 82 kilometra i gjatë dhe shtrihet përmes Ngushticës së Panamasë, për të lidhur Oqeanin Atlantik me atë Paqësor. Në pikën e tij më të ngushtë, ky kanal është vetëm 91,5 metra i gjerë, kurse në pikën më të gjerë ai është plot 350 metra. Ndërsa, thellësia e tij është 13,7 metra. Për ndërtimin e këtij kanali u desh që të gërryheshin gjithsejtë 204.900.701 metra kub të dheut.

Në vijim i gjeni 7 fakte mahnitëse për këtë mrekulli të inxhinierisë njerëzore.

1. Ideja për ndërtimin e një kanali përmes Panamasë daton që nga shekulli i 16-të.

Në vitin 1513, eksploruesi spanjoll Vasco Nunez de Balboa ishte evropiani i parë që brezi tokësor i Panamasë ishte veçse një urë e ngushtë tokësore që i ndante dy oqeanet. Zbulimi i tij i nxiti kërkimet për një shteg natyral të ujit që i lidhte dy oqeanet. Në vitin 1534, pasi që një shteg i tillë nuk u gjet, Karli i V, Perandori i Shenjtë Romak, urdhëroi një vëzhgim për të vendosur nëse një shteg i tillë mund të ndërtohej. Në fund, vëzhguesit vendosën që ndërtimi i një kanali të tillë ishte i pamundur.

2. Njerëzit që e ndërtuan Kanalin e Suezit dhe Kullën e Aifelit u dënuan për dështimin e ndërtimit të këtij kanali.

Në shekujt pasues, kombet e ndryshme e shqyrtuan mundësinë për ndërtimin e Kanalit të Panamasë. Mirëpo, asnjë tentim serioz nuk u ndërmorr deri në vitet 1880. Në vitin 1881 një kompani franceze e udhëhequr nga Ferdinand Lesseps, një ish diplomat i cili e zhvilloi Kanalin e Suezit, filloi punimet e gërryerjes për hapjen e një kanali nëpërmjet Panamasë. Planifikimi i dobët, problemet inxhinierike dhe sëmundjet tropikale, të cilat i vranë mijëra punëtorë, e rënduan tej mase projektin. Ideja fillestare ishte që ashtu si Suezi edhe kanal të ndërtohej në nivel të detit pa dyer bllokuese. Duke qenë se gërryerja e dheut doli të ishte më e vështirë, Gustave Eiffel, dizajnuesi i Kullës së Aifelit, u angazhua më vonë që të ndërtonte dyert bllokuese. Pas investimit të rreth 260 milionë dollarëve amerikan dhe gërryerjes së rreth 53,5 milionë metrave kub të dheut, ky projekt dështoi. Në Francë u bë skandal i madh dhe për rrjedhojë De Lesseps, i biri i tij Çarlsi (Charles), Eiffeli dhe disa të tjerë u akuzuan dhe u dënuan për mashtrim dhe keq menaxhim. Në vitin 1894 një kompani tjetër franceze u krijuar për të marrë përsipër asetet e biznesit të bankrotuar dhe të vazhdonte punimet në kanal. Sidoqoftë, firma e dytë shumë shpejt e braktisi këtë projekt.

3. Fillimisht SHBA-ja dëshironte ta ndërtonte një kanal në Nikaragua.

Përgjatë viteve 1800, SHBA-të kërkonin të ndërtonin një kanal që i bashkonte këto dy oqeane përmes Nikaraguas. Ky projekt, për SHBA-të ishte i rëndësishëm për shkaqe ekonomike, dhe ushtarake. Mirëpo. Falë përpjekjeve të Philippe-Jean Bunau-Varilla, një inxhinier francez, ky qëndrim ndryshoi dhe përfundimisht në vitin 1902, Kongresi Amerikan e miratoi blerjen e aseteve franceze. Një vit më vonë, kur Kolumbia (pasi që Panamaja ishte pjesë e saj asokohe) refuzoi që të ratifikonte marrëveshjen që i lejonte SHBA-të ta ndërtonin këtë kanal, populli i Panamasë me mbështetje nga Bunau-Varilla dhe miratimin e Presidentit Amerikan Theodore Roosevelt, u revoltuan kundër Kolumbisë dhe e shpallën pavarësinë e tyre. shumë shpejt më vonë, Sekretari i Shtetit i SHBA-ve, John Hay dhe Bunau-Varilla, duke vepruar si përfaqësues të qeverisë së përkohshme të Panamasë e nënshkruan Traktatin Hay-Bunau-Varilla, i cili i dha Amerikës të drejtat mbi një zonë prej rreth 1200 kilometra katror dhe e cila do të ishte nën zotërimin e përhershëm të SHBA-ve. Përfundimi i këtij projekti gjigand, në dukje të pamundur, në fund i kushtoi SHBA-ve plot 375 milionë dollarë. Në këtë kosto përfshihen edhe pagesa prej 10 milionë dollarë për Panamanë si kusht i Traktatit të vitit 1903, dhe 40 milionët për blerjen e aseteve franceze.

4. Më shumë se 25.000 punëtorë vdiqën gjatë ndërtimit të këtij kanali

Gjatë punimeve franceze më shumë se 20.000 punëtorë vdiqën gjatë punimeve si pasojë e terrenit, lagështisë së madhe, reshjeve të dendura, dhe sëmundjeve tropikale. Pas vazhdimit të projektit nga SHBA-të nga viti 1904 deri në vitin 1913, jetën e humbën edhe 5.600 punëtorë të tjerë. Rënia e dukshme në numrin e vdekjeve erdhi kryesisht si pasojë e mjekësisë moderne, gjegjësisht zbulimit të lidhjes së mushkonjave me përhapjen e sëmundjeve tropikale. Kështu falë masave sanitare ku përfshiheshin kullimi i zonave me ujë të ndenjur, prishja e zonave të mbarështimit të insekteve dhe vendosja e rrjetave në dritaret e ndërtesave, numri i vdekjeve është shumë më i vogël.

5. Çdo vit , 13.000 deri në 14.000 anije kalojnë nëpër këtë kanal.

Çdo anije që kalon nëpër këtë kanal duhet të paguajë taksë e cila bazohet në madhësinë e anijes dhe vëllimin e ngarkesës së saj. anijet e mëdha mund të paguajnë deri në 450.000 dollarë amerikan. Taksa më e vogël që është vjelë në këtë kanal ishte 36 cent dhe ajo u regjistrua në vitin 1928 dhe u pagua nga aventuristi amerikan Richard Halliburton, i cili e kaloi me not këtë kanal. Duke qenë se nëpër këtë kanal sot kalojnë 13.000 deri në 14.000 anije, vlera e taksave të vjela në këtë kanal shkon deri në 1,8 miliardë dollarë amerikan. Mesatarisht një anije e kalon kanalin për 8-10 orë. Kur anijet kalojnë nëpër kanal drejtimi i tyre kalon në duart e kapitenëve të kanalit të cilët janë të trajnuar posaçërisht për këtë punë.

6. Në vitin 1999, SHBA-të ia transferuan Panamasë kontrollin e kanalit.

Pas hapjes së kanalit, për vite të tëra marrëdhëniet në mes të Panamasë dhe SHBA-ve vazhduan që të tensionoheshin në lidhje me kontrollin e kanalit dhe zonës përreth kanalit. Në vitin 1964, panamezët u ngritën në revoltë dhe më pas Panamaja i prishi përkohësisht marrëdhëniet e saj me SHBA-të. Në vitin 1977, Presidenti Carter dhe Gjenerali Omar Torrijos nga Panamaja i nënshkruan traktatet që do t’ia kalonin Panamasë kontrollin e kanalit në vitin 1999, por që i jepnin SHBA-ve të drejtën për të përdorur forcën ushtarake për të mbrojtur këtë kalim ujor nga çdo kërcënim ndaj neutralitetit të tij. Përkundër kundërshtimeve, në vitin 1978 Senati i SHBA-ve e ratifikoi Traktatin Torrijos-Carter. Rrjedhimisht, në dhjetor të vitit 1999, kanali iu transferua Panamasë në mënyrë paqësore. Që atëherë, Panamaja ka qenë përgjegjëse për të.

7. Kohëve të fundit, kanali u zgjerua për të pranuar mega anijet moderne.

Në vitin 2007, filluan punimet për realizmin e një projekti me vlerë 5.25 miliardë dollarë amerikan. Në kuadër të këtij projekti kanali u zgjerua që të mund të pranojë mega anijet moderne. Ky projekt u përfundua në vitin 2016. Falë këtij projekti, nëpër këtë kanal tani mund të kalojnë anijet që mund të bartin deri në 14.000 kontejnerë gjashtë metra të gjatë. Ky është pothuajse trefishi i kapacitetit të mëparshëm. Sidoqoftë, ky kanal ende nuk i përballon dot anijet me kapacitet prej 18.000 kontejnerë gjashtë metra të gjatë.