MISTERET E SUMERËVE: PIONIERËVE TË CIVILIZIMIT

Zigurat (tempull sumer) i restauruar në Ur-in antik, Iraku i sotëm.

Në djepin e Mesopotamisë, në mes të lumenjve Tigër dhe Eufrat, gjenden mbetjet e civilizimit antik të sumerëve. Ky civilizim lulëzoi mes viteve 4500 dhe 1900 p.e.s., dhe ai ka lënë gjurmë të pashlyeshme në historinë e njerëzimit, pasi që zbulimet e tyre pioniere i vendosën themelet e civilizimit njerëzor që e njohim sot. Trashëgimia e tyre e pasur shtrihet nga zbulimi i shkrimit, deri në krijimin e shoqërive dhe besimeve fetare komplekse.

Zbuluesit e shkrimit

Në zemër të arritjeve sumere është përparimi i tyre i jashtëzakonshëm në shkrim. Rreth viteve 3200 p.e.s. ata e zhvilluan një prej sistemeve të para të shkrimit në botë i cili njihet me emrin kuneiform. Fillimisht i zhvilluar si një shkrim piktografik, ai u zhvillua në një shkrim kompleks që përbëhej nga shkronja me formë të pykave të shtypura në tabela të argjilës. Këto shkrime, të zbuluara nga arkeologët, ofrojnë të dhëna të paçmueshme për jetën sumere, pasi që në to është dokumentuar gjithçka nga transaksionet tregtare deri te mitet epike si tregimi i Gilgameshit, një ndër veprat e para letrare të mbijetuara.

Ideatorët e shtetit ligjor dhe administratës

Për më tepër, sumerët ishin pionierë për sa i përket qeverisjes, duke krijuar disa prej qytet-shteteve të para. Qytetet si Uruk, Ur, dhe Eridu ishin pikëtakime të aktiviteteve politike, ekonomike, dhe kulturore. Ata zhvilluan sisteme të sofistikuara administrative, duke përfshirë edhe kode ligjore si i famshmi Kodi i Ur-Nammu, i cili parashihte parime ligjore dhe dënime për shkelje të ndryshme. Këto kode ligjore të hershme e përfaqësojnë një hap të rëndësishëm në zhvillimin e drejtësisë dhe qeverisjes.

Astronomë dhe matematikanë të jashtëzakonshëm

Krahas qeverisjes, sumerët ishin edhe astronomë dhe matematikanë të zot. Vëzhgimet e tyre të trupave qiellor çuan në zhvillimin e një prej kalendarëve të parë të regjistruar, i cili e ndante vitin në dymbëdhjetë muaj lunar (hënor). Ata bën edhe përparime të rëndësishme në matematikë, duke zhvilluar koncepte si sistemi seksagesimal, i cili është baza e matjeve tona moderne të kohës dhe këndeve.

Skriptë në mur në shkrimin antik kuneiform.

Krijues të sistemeve religjioze komplekse

Religjioni e kishte një vend qendror në shoqërinë sumere, me një mori të perëndive dhe perëndeshave që ndikonin në çdo aspekt të jetës. Tempuj ose zigurate u ndërtuan për nder të këtyre perëndive, duke shërbyer si qendra të adhurimit dhe fuqisë ekonomike. Epi i Enuma Elish e tregon mitin e historisë së krijimit, duke hedhur dritë në kozmologjinë sumere dhe besimet e tyre për origjinën e universit.

Zhvilluesit e parë të agrikulturës industriale

Gjenialiteti i sumerëve u zgjerua edhe në mrekullitë inxhinierike si sistemet e vaditjes, të cilat e mundësuan përparimin e agrikulturës në një zonë që është e thatë. Ata ndërtuan kanale dhe ledhe për të përfituar nga ujërat e Tigrit dhe Eufratit, duke e transformuar kështu peizazhin e tyre dhe duke e mundësuar kultivimin ushqimeve me tepricë. Kjo tepricë a agrikulturave i hodhi themelet e urbanizimit, duke e mundësuar specializimin e punës dhe krijimin e profesioneve të shumëllojshme.

Ata nuk janë më, por trashëgimia e tyre jeton ende

Përkundër arritjeve të tyre të shumta, sumerët në fund u pushtuan dhe u asimiluan nga civilizimet fqinje si akadët dhe babilonasit. Gjithsesi, trashëgimia e tyre kulturore dhe teknologjike mbijetoi, duke ndikuar kështu në civilizimet pasuese në tërë Lindjen e Afërt dhe më tej. Sumerët qëndrojnë si pionierë të civilizimit njerëzor, zbulimet e të cilëve vazhdojnë të formësojnë botën tonë me mijëra vjet pas kohës së tyre. nga zbulimi i shkrimit deri te krijimi i shoqërive dhe besimeve religjioze komplekse, trashëgimia e tyre është dëshmi e fuqisë së pashtershme të gjenialitetit dhe qëndrueshmërisë njerëzore. Teksa mahnitemi nga arritjet e tyre, duhet edhe të pranojmë se sa u detyrohemi këtyre pionierëve antik të cilët ishin të parët që e shtruan rrugën për botën moderne.